Vấn đề đặt pháp danh

Pháp danh gồm hai chữ: chữ trước chỉ sự liên hệ đến thế hệ trong môn phái, theo chữ trong bài kệ của vị Tổ môn phái đó; chữ thứ hai do vị Bổn sư tự chọn, dựa theo ý nghĩa tên tục (thế danh) của người đệ tử, để tạo thành một chữ kép mang ý nghĩa hay đẹp và có tính khuyến tu.

Hiện nay, Phật Giáo Việt Nam có nhiều môn phái truyền thừa các dòng thiền khác nhau. Mỗi dòng như thế có một bài kệ tương ứng. Các dòng thiền chung quy thuộc hai dòng lớn: Tào Động (ở miền Bắc) và Lâm Tế (ở miền Nam). Nhiều vị Tổ tuy thuộc dòng thiền Lâm Tế, nhưng thực tế Pháp tu lại kiêm cả Tịnh Độ Tông và Mật Tông.

Một vị tổ sư truyền xuất ra một dòng kệ, thế hệ sau đó, có vị tổ sư đắc pháp lại xuất ra dòng kệ khác, tuy cùng nguồn mà khác chi. Đến các đời sau (như chúng ta hiện nay), việc truy nguyên lại nguồn gốc của một vị nào đó sẽ rất khó khăn nếu chúng ta chỉ biết vị ấy có mỗi cái Pháp danh.

Ví dụ, trên long vị thờ một vị Tỳ-kheo, pháp danh là Quảng Nguyên chẳng hạn. Nếu không biết tông tích tiểu sử của vị này, căn cứ vào cái pháp danh ấy để truy nguyên, vị này có thể thuộc đến 4 dòng kệ khác nhau:

HÌnh minh họa

1. Dòng kệ của tổ Liễu Quán:

Thật Tế Đại Đạo
Tánh Hải Thanh Trừng
Tâm Nguyên Quảng Nhuận
Đức Bổn Từ Phong
Giới ĐịnhPhước Huệ
Thể Dung Viên Thông
Vĩnh Siêu Trí Quả
Mật Khế Thành Công
Truyền Trì Diệu Lý
Diễn Xướng Chánh Tông
Hạnh Giải Tương Ưng
Đạt Ngộ Chơn Không.

2. Dòng kệ của tổ Vạn Phong Thời Ủy:

Tổ Đạo Giới Định Tông
Phương Quảng Chứng Viên Thông
Hạnh Siêu Minh Thật Tế
Liễu Đạt Ngộ Chơn Không
Như Nhật Quang Thường Chiếu
Phổ Châu Lợi Ích Đồng
Tín Hương Sanh Phước Huệ
Tương Kế Chấn Từ Phong.

3. Dòng kệ của Ngài Đạo Mân, đời thứ 31 dòng Lâm Tế:

Đạo Bổn Nguyên Thành Phật Tổ Tiên
Minh Như Hồng Nhật Lệ Trung Thiên
Linh Nguyên Quảng Nhuận Từ Phong Phổ
Chiếu Thế Chơn Đăng Vạn Cổ Huyền.

4. Dòng kệ của tổ Trí Thắng Bích Dung:

Trí Huệ Thanh Tịnh
Đạo Đức Viên Minh
Chơn Như Tánh Hải
Tịch Chiếu Phổ Thông
Tâm Nguyên Quảng Tục
Bổn Giac Xương Long
Năng Nhơn Thánh Quả
Thường Diễn Khoan Hoằng
Duy Truyền Pháp Ấn
Chánh Ngộ Hội Dung
Không Trì Giời Hạnh
Vĩnh Kế Tổ Tông.

Đối chiếu vào 4 dòng kệ trên, chúng ta đều thấy có chữ "Quảng", như thế thì rất khó biết đích xác vị này thuộc đời thứ mấy của dòng thiền nào. Bên cạnh 4 dòng kệ trên, xin giới thiệu thêm các dòng kệ khác, cũng rất nỗi tiếng:

1. Dòng kệ của tổ Minh Hải Pháp Bảo, xuất kệ từ tổ đình Chúc Thánh, Quảng Nam.

Minh Thật Pháp Toàn Chương
Ân Chơn Như Thị Đồng
Chuc Thánh Thọ Thiên Cửu
Kỳ Quốc Tộ Địa Trường
Đắc Chánh Luật Vi Tuyên
Tổ Đạo Hạnh Giải Thông
Giác Hoa Bồ Đề Thọ
Sung Mãn Nhơn Thiên Trung.

2. Dòng kệ của tổ Minh Hành Tại Toại (miền Bắc)

Minh Chơn Như Bảo Hải
Kim Tường Phổ Chiếu Thông
Chí Đạo Thành Chánh Quả
Giác Ngộ Chứng Chơn Thường.

3. Dòng kệ của tổ Tri Giáo Nhất Cú (tông Tào Động)

Tịnh Trí Viên Thông Tông Từ Tánh
Khoan Giác Đạo Sanh Thị Chánh Tâm
Mật Hạnh Nhân Đức Xương Lương Huệ
Đăng Phổ Chiếu Hoằng Pháp Vĩnh Trường.

Về sau này, có một số nơi khi đặt pháp danh cho Phật tử, quý Thầy không căn cứ theo bài kệ nữa mà chọn một chữ trước để dùng chung cho tất cả, chỉ đặt thêm chữ sau. Đa số cho trường hợp này là Nam cư sĩ thì có chữ HUỆ, nữ cư sĩ thì có chữ Diệu. Nhiều chùa tín đồ Phật tử quá đông, và các kỳ tổ chức quy y thì rải rác, kéo dài năm này qua năm nọ, nên việc trùng pháp danh hàng loạt là điều chắc chắn.

Để đối phó trường hợp này, nhiều thầy chọn phương án là tăng thêm chữ (giống như thuê bao điện thoại quá tải thì thêm số 8, số 3, hoặc biển đăng ký xe cơ giới thì phải tăng lên 5 số), ví dụ như: Giác Minh Thường, Giác Minh Sang, hoặc Phật tử pháp danh Như Tâm Thảo, Như Tâm Chơn, v.v.